Në fund të shekullit të 20-të, majanët kanë ardhur në ndërgjegje shqetësuese. Kultura e tyre, ende e gjallë, ka qenë në gjendje të rrezikojë stabilitetin e një kombi.
Ngjarjet e fundit i kanë bërë të vetëdijshëm shumë për ekzistencën e indianëve, të konsideruar kohët e fundit qenie të folklorit, prodhues të artizanatit ose pasardhës të pakësuar të një të kaluare të lavdishme. Po kështu, popujt Maja kanë shpërndarë konceptualizimin e autoktonëve si një identitet jo vetëm të huaj për atë perëndimor, por krejtësisht të ndryshëm; Ata gjithashtu kanë nxjerrë në pah dhe denoncuar padrejtësinë shekullore të cilës iu janë nënshtruar dhe kanë treguar se janë të aftë të bindin popullin mestizo dhe Creole që i rrethon për t'u hapur për një demokraci të re, ku vullneti i shumicës lë një hapësirë dinjitoze për vullnetin e pakicave. .
E kaluara e shkëlqyer e Majave dhe historia e tyre e rezistencës kanë bërë që studiuesit të studiojnë të sotmen dhe të kaluarën e tyre, e cila ka zbuluar një formë të shprehjes njerëzore plot gjallëri, qëndrueshmëri dhe vlera që mund ta mësojnë njerëzimin; të tilla si të jetuarit në harmoni me burrat e tjerë, ose kuptimi kolektiv që ata kishin për bashkëjetesën shoqërore.
Universiteti Kombëtar Autonom i Meksikës ka mbledhur shqetësimet e disa studiuesve që admirojnë këtë kulturë mijëvjeçare dhe na ka sjellë së bashku në Qendrën e Studimeve Mayan për 26 vjet. Seminari i Kulturës Maja dhe Komisioni për Studimin e Shkrimit të Majave ishin bazat e Qendrës për Studime të Majave; të dy me jetë paralele që u bashkuan më vonë për të formuar Qendrën e re, të deklaruar themeluar ligjërisht në seancën e Këshillit Teknik të Shkencave Humane të 15 qershorit 1970.
Dr. Alberto Ruz, i cili zbuloi varrin e tempullit të mbishkrimeve në Palenque, u bashkua me UNAM si një studiues në Institutin e Kërkimeve Historike në 1959, megjithëse, në fakt, ai ishte i bashkangjitur në Seminarin e Kulturës Nahuatl, i cili në atë kohë drejtohej nga Angel Maria Garibay. Vitin pasues, me ngritjen në detyrë të Sekretarit të Përgjithshëm të UNAM-it të Dr. Efrén del Pozo, u themelua Seminari i Kulturës Mayan brenda të njëjtit Institut, i cili u transferua nga ai institucion në Fakultetin Filozofik dhe të Letrave.
Seminari u strukturua me një drejtor, mësuesin Alberto Ruz, dhe disa këshilltarë nderi: dy Amerikanë të Veriut dhe dy Meksikanë: Spinden dhe Kidder, Caso dhe Rubín de la Borbolla. Studiuesit që u punësuan u njohën tashmë në kohën e tyre, të tilla si Dr. Calixta Guiteras dhe Profesorët Barrera Vásquez dhe Lizardi Ramos, si dhe Dr. Villa Rojas, i cili është i mbijetuari i vetëm i grupit origjinal.
Qëllimet e seminarit ishin kërkimi dhe përhapja e kulturës maja, nga specialistë në fushat e historisë, arkeologjisë, etnologjisë dhe gjuhësisë.
Puna e maestro Ruz u pagua menjëherë, ai themeloi bibliotekën e tij, ai ndërmori detyrën e hartimit të një biblioteke fotografike që bazohej në koleksionin e tij personal dhe krijoi një botim periodik Estudios de Cultura Maya, si dhe botime speciale dhe serinë " Fletore ”. Puna e tij editoriale u kurorëzua me 10 vëllime Studimesh, 10 "Fletore" dhe 2 vepra që shpejt u bënë klasike të bibliografisë Maja: Zhvillimi Kulturor i Mayas dhe Doganat Funerary të Majave të lashta, të ribotuara së fundmi.
Megjithëse puna ishte intensive, kalimi i Seminarit nuk ishte i lehtë, pasi në 1965 kontratat për studiuesit nuk u rinovuan dhe stafi u reduktua në drejtor, një sekretar dhe dy mbajtës të bursave. Në ato kohëra, Dr. Ruz drejtoi disa teza, ndër të cilat duhet të përmendim ato të Marta Foncerrada de Molina në Uxmal dhe atë të Beatriz de la Fuente në Palenque. Nga e para dua të theksoj se, ndërsa jetoi, ai gjithmonë u dha mbështetjen e tij studiuesve të Qendrës. Nga e dyta dua të kujtoj se karriera e saj e shkëlqyer në studimin e artit para-hispanik e ka çuar atë, midis nderimeve të tjera, të emërohet mësuese emeritus e Universitetit Kombëtar Autonom të Meksikës.
Një faktor tjetër vendimtar në themelimin e Qendrës ishte Komisioni për Studimin e Shkrimit të Majave, i lindur në mënyrë të pavarur nga UNAM, në Rrethin Juglindor, në 1963; Ky komision mblodhi së bashku një sërë studiuesish të interesuar për t'u përkushtuar në deshifrimin e shkrimeve maja. Të admiruar nga përparimet e studiuesve të huaj, ata vendosën të formonin një grup që do të përpiqej të zbulonte misteret e shkrimit. Të mbështetur me donacione dhe të vendosura në Qendrën e Informatikës Elektronike të UNAM, institucionet që në një farë mënyre kontribuan në punën e studiuesve të saj dhe fondeve sporadike dhe të pasigurta ishin Instituti Kombëtar i Antropologjisë dhe Historisë, Universiteti i Jukatanit, Universiteti Veracruzana, Instituti Veror i Gjuhësisë dhe natyrisht UNAM, konkretisht Seminari i Kulturës Mayan, i cili deri atëherë ishte tashmë 3 vjeç.
Në aktin konstituiv të komisionit, nënshkruhen nënshkrimet e Mauricio Swadesh dhe Leonardo Manrique; Ata që koordinuan funksionet e tij ishin radhazi: Ramón Arzápalo, Otto Schumann, Román Piña Chan dhe Daniel Cazés. Objektivi i tij ishte "të bashkonte në një përpjekje të përbashkët teknikat e filologjisë dhe ato të trajtimit elektronik të materialeve gjuhësore me qëllimin për të arritur në një të ardhme të afërt për të deshifruar shkrimet e Majave të lashta".
Alberto Ruz, një animator i vendosur i këtij komisioni, në vitin 1965 ftoi Maricela Ayala, e cila që atëherë i është përkushtuar epigrafisë në Qendrën e lartpërmendur për Studimet e Majave.
Meqenëse inxhinieri Barros Sierra mori detyrën, si rektor i UNAM, ai ofroi mbështetjen e tij për Komisionin dhe falë interesit të Koordinatorit të Shkencave Humane, Rubén Bonifaz Nuño dhe autoriteteve të tjera, ai u bashkua me Universitetin, me caktimin e Seminarit i Studimeve të Shkrimit të Majave.
Në atë kohë, grupi i deshifruesve të shkrimit Mayan kishte vepra të plota dhe të integruara, kështu që drejtori i tij, Daniel Cazés, krijoi serinë "Fletoret" e cila, parathënë prej tij, botoi Seminarin e Kulturës Mayan. Gjashtë nga këto botime korrespondonin me hetimet e vetë Cazés. Së bashku si Seminare ashtu edhe nën rektorin e Dr. Pablo González Casanova, Qendra për Studime të Majave u shpall e themeluar nga Këshilli Teknik për Shkencat Humane, i kryesuar nga Rubén Bonifaz Nuño.
Që nga viti 1970 busulla e veprimtarive të Qendrës për Studime të Majave ka qenë:
“Njohja dhe kuptimi i trajektores historike, krijimeve kulturore dhe njerëzve maja, përmes hulumtimeve; shpërndarja e rezultateve të marra, kryesisht përmes botimit dhe mësimdhënies, dhe trajnimit të studiuesve të rinj ”.
Drejtori i parë i tij ishte Alberto Ruz, deri në vitin 1977, kur u emërua Drejtor i Muzeut Kombëtar të Antropologjisë dhe Historisë. Ai u pasua nga Mercedes de la Garza, i cili tashmë me emrin Koordinator e pushtoi atë deri në 1990, për 13 vjet.
Pas viteve të hulumtimeve akademike në fushën e Majave, ne kemi bindjen se ajo gjithmonë ka vepruar sipas parimeve të vendosura fillimisht, duke dhënë kontribute që rrisin njohuritë për botën e Majave, çojnë në shpjegime të reja, propozojnë hipoteza të ndryshme dhe nxjerrin në dritë gjurmët e mbuluara nga natyra.
Këto kërkime u ushtruan dhe po ushtrohen me metodat e disiplinave të ndryshme: antropologjia dhe etnologjia sociale, arkeologjia, epigrafia, historia dhe gjuhësia. Për 9 vjet Majat u studiuan gjithashtu nga perspektiva e antropologjisë fizike.
Në secilën prej fushave shkencore, kërkime të veçanta ose të përbashkëta janë kryer me anëtarët e tjerë të së njëjtës Qendër, Instituti i Kërkimeve Filologjike ose agjenci të tjera, si nga Universiteti Kombëtar ashtu edhe nga institucione të tjera. Aktualisht stafi përbëhet nga 16 studiues, 4 teknikë akademikë, 3 sekretarë dhe një asistent quartermaster.
Duhet të theksohet se megjithëse puna e tyre nuk varet drejtpërdrejt nga Universiteti, prejardhja e Majave përfaqësohet në Qendër, me Jukatekanin Jorge Cocom Pech.
Dua të kujtoj veçanërisht ata kolegë që tashmë kanë ndërruar jetë dhe që na lanë afeksionin dhe njohuritë e tyre: gjuhëtaren María Cristina Alvarez, së cilës i detyrohemi, përveç veprave të tjera, Fjalorin Etnolinguistik të Colonial Yucatecan Maya, dhe antropologun María Montoliu, e cila shkroi kur perënditë u zgjuan: konceptet kozmologjike të Majave të lashta.
Impulsi produktiv i Alberto Ruz zgjati përmes Mercedes de la Garza, i cili në 13 vitet e administrimit të tij promovoi shtypjen e 8 vëllimeve të Studimeve të Kulturës Mayan, 10 fletore dhe 15 botime të veçanta. Dëshiroj të theksoj se në fillimet e saj, ishin të huajt që shpërndanin kontributet e tyre në revistën tonë; Sidoqoftë, Mercedes de la Garza ishte përgjegjës për të inkurajuar studiuesit të marrin revistën si të tyren dhe të bashkëpunojnë me të vazhdimisht. Me këtë, u arrit një ekuilibër midis bashkëpunëtorëve të brendshëm dhe të jashtëm, qofshin kombëtarë apo të huaj. Mercedes de la Garza i ka dhënë Mayistas meksikan një dritare drejt botës.
Duhet të theksohet se Mercedes de la Garza i detyrohet krijimit të Serisë së Burimeve për Studimin e Kulturës Mayan që është shfaqur pa ndërprerje që nga fillimi i saj në 1983. Deri më tani 12 vëllime, të lidhura me këtë është formimi i një dokumenti dokumentar me fotokopje të dosjeve nga arkivat shumë të ndryshme kombëtare dhe të huaja që kanë qenë baza e hetimeve të rëndësishme.
Megjithëse numrat mund të thonë pak për kontributet akademike, nëse llogarisim vëllimet e trasha të Procedurave të Kongreseve, ne mbledhim një total prej 72 punimesh nën rubrikën Qendra për Studimet e Majave.
Udhëtimi i suksesshëm 26-vjeçar është motivuar dhe lehtësuar nga tre drejtorët e Institutit: Mjekët Rubén Bonifaz Nuño, Elizabeth Luna dhe Fernando Curiel, të cilët ne i pranojmë për mbështetjen e tyre të vendosur.
Në ditët e sotme, në fushën e epigrafisë po përfundon një hetim mbi Toniná dhe po merr formë projekti i krijimit të një biblioteke glyph që integron infrastrukturën për të kryer kërkime në fushën e deshifrimit të shkrimit Mayan. Gjuhësia ushtrohet me studime për gjuhën Tojolabal dhe semiotikën në gjuhën Chol.
Në arkeologji, për shumë vite janë bërë gërmime në komunën e Las Margaritas, Chiapas; Libri që përfundon një pjesë të këtyre studimeve do të botohet së shpejti.
Në fushën e historisë, disa studiues i janë kushtuar dekodimit të simboleve maja në dritën e historisë krahasuese të feve. Gjithashtu brenda kësaj disipline, po bëhet një përpjekje për të rindërtuar ligjin para-Hispanik të Majave në kohën e kontaktit, po punohet për qeveritë autoktone në malësitë e Chiapas në epokën koloniale, rreth performancës së rendit të mercenarëve në zonë. dhe rindërtimi i së kaluarës së Itzës në kohën e tyre para-hispanike dhe koloniale.
Aktualisht, Qendra është e animuar nga një frymë e thellë e integrimit të punës që lëviz dhe pasuron kërkimin e përgjigjeve për një popull që mezi pret të riformojë imazhin e saj nga një entitet folklorik në një entitet me aftësinë për të marrë një vend në shoqëri dhe në historia kombëtare.
Ana Luisa Izquierdo Ajo është një Master në Histori e diplomuar nga UNAM, studiuese dhe koordinatore e Qendrës për Studime Mayan në UNAM, dhe aktualisht është drejtore e Studimeve të Kulturës Mayan.
Burimi: Meksika në kohën nr. 17. 1996.
